Monasterz: Prawda, pamięć i konflikt wokół tablicy UPA

W ostatnich dniach w miejscowości Monasterz (gmina Horyniec-Zdrój, powiat lubaczowski) doszło do kontrowersyjnego zdarzenia, które ponownie otworzyło bolesną kartę wspólnej historii polsko-ukraińskiej. Na pomniku upamiętniającym członków Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), nieznane osoby podmieniły tablicę oraz krzyż. Nowa wersja upamiętnienia wprost wskazywała odpowiedzialność UPA za zbrodnie na ludności polskiej, ukraińskiej i żydowskiej, jednocześnie apelując o przebaczenie i miłosierdzie.

Treść nowej tablicy brzmiała:
„Zbiorowa mogiła Ukraińców, członków UPA odpowiedzialnych za terror i ludobójstwo na bezbronnej ludności polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Panie Boże, miej miłosierdzie dla nich i nie poczytaj im ich strasznych czynów, jakich się dopuścili na swoich braciach. Przebaczenie nie oznacza zapomnienia, ale uzdrowienie bólu.”

Zamiast ukraińskiego tryzuba na krzyżu pojawił się znak chrześcijański – krzyż.

Decyzją Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Nadleśnictwo Lubaczów – choć niebędące fundatorem pomnika – zostało zobowiązane do przywrócenia jego pierwotnego wyglądu do dnia 30 maja br. Obowiązek ten wzbudził sprzeciw części lokalnej społeczności, która czuje, że nowa tablica w godny i wyważony sposób oddawała prawdę historyczną, jednocześnie nie odbierając pochowanym prawa do modlitwy i ludzkiego współczucia.

W dniu interwencji (2.05) na miejscu pojawiły się liczne siły policji. Obecny był również poseł i prezes Konfederacji Korony Polskiej Grzegorz Braun, który od lat podnosi temat pamięci o ofiarach zbrodni popełnionych przez UPA i otwarcie sprzeciwia się gloryfikacji tej formacji. Jego obecność spotkała się z dużym zainteresowaniem mediów, ale także wsparciem ze strony części mieszkańców, którzy podkreślali, że czują się przez państwo pozostawieni sami sobie w walce o prawdę historyczną.

Teren, na którym znajduje się pomnik, pozostaje pod zarządem Lasów Państwowych i formalnie nie został przekazany żadnej organizacji. Fakt ten komplikuje prawne rozstrzygnięcia, ale jednocześnie pokazuje, jak bardzo potrzebujemy w Polsce jednoznacznych i uczciwych zasad upamiętniania historii – zwłaszcza tej trudnej i bolesnej.

Pamięć o ofiarach zbrodni powinna być pielęgnowana z godnością i poszanowaniem dla faktów. Nie chodzi o odwet ani o nienawiść – chodzi o prawdę, która domaga się słowa i znaku. I choć tablica została zdjęta, głos lokalnej społeczności nie powinien zostać zignorowany.

Dziś, gdy ostatni świadkowie tamtych wydarzeń odchodzą, to na nas spoczywa obowiązek mądrego upamiętniania – tak, by przyszłe pokolenia znały historię nie tylko z dat, ale i z ludzkich dramatów, których symbolem są takie miejsca jak Monasterz.