W dniach 22 października - 8 listopada 2019 r. w Książnicy Zamojskiej im. S. K. Zamoyskiego w Zamościu jest prezentowana wystawa historyczna pt. „Dzieci Zamojszczyzny: historie prawdziwe/The Children of the Zamosc region true stories". 23 października odbył się wernisaż. Autorką scenariusza i kuratorem wystawy jest dr Beata Kozaczyńska z Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.

Wystawa udostępniona została przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Lokalnym organizatorem wystawy jest Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej BIAŁKI. Partnerzy wystawy:  Fundacja LOTTO; Gmina Zamość; Starostwo Powiatowe w Zamościu; Miasto i Gmina Łosice.

Na wystawie ukazane są wojenne losy polskich dzieci wysiedlonych z Zamojszczyzny do obozów przejściowych w Zamościu i Zwierzyńcu. Ten pierwszy obóz był w rzeczywistości obozem koncentracyjnym w odniesieniu do dzieci do 14 lat (według uchwały Sądu Najwyższego w Warszawie z 1982 r.). W tym obozie Niemcy przeprowadzali selekcję rasową wysiedlonych Polaków. Dzieci, które nie zakwalifikowano na zniemczenie wywożono w bydlęcych, towarowych wagonach do Generalnego Gubernatorstwa.

 

Na wystawie również głos mają „Świadkowie" historii, będący wówczas dziećmi. Poznajemy ich losy przez pryzmat gehenny wysiedlenia i indywidualnych przeżyć z wojennego dzieciństwa. Wśród nich są osoby posiadające dziś status „Dzieci Zamojszczyzny", wywiezione zimą na przełomie 1942 i 1943 r., w czasie silnych mrozów w bydlęcych, towarowych wagonach z obozu przejściowego w Zamościu. Jeden z sześciu „transportów śmierci" dotarł do stacji docelowej w Siedlcach.  Było to 31 stycznia 1943 r. Dzięki natychmiastowej pomocy i determinacji mieszkańców tego miasta udało się uratować większość dzieci z transportu (było ich około 550, w wieku do 14 roku życia). 

 

Inne transporty z wysiedleńcami z Zamojszczyzny skierowali Niemcy na zagładę do KL Auschwitz II-Birkenau oraz do KL Lublin (Majdanek). Dzieci z Zamojszczyzny były też wywożone do Rzeszy na przymusowe roboty. Wystawa przypomina też o polskich dzieciach zrabowanych rodzicom na Zamojszczyźnie i wywiezionych na zniemczenie. Było to co najmniej 4500 dzieci. Dzieci te - z „zatartą" tożsamością - zostały zgermanizowane, a po wojnie żyły w nieświadomości swojego polskiego pochodzenia.
 

Mało znaną, a chlubną kartą, jest przypomniana na wystawie akcja ratowania ok. 480 polskich dzieci z obozowego piekła w Zwierzyńcu – przez Różę i Jana Zamoyskich. Dzieci te umieszczono częściowo w ochronce zwierzynieckiej (prowadzonej przez Zamoyskich) oraz u gospodarzy w pobliskich wsiach. Wiele z nich było w tak katastrofalnym stanie zdrowotnym, że nie udało się ich uratować, mimo natychmiastowej akcji pomocy. 

Wystawa ukazuje też tragizm życia codziennego – w cieniu wysiedleń i pacyfikacji Zamojszczyzny w okresie od 27/28 XI 1942 do 15 VIII 1943 r. (z przerwami). W rezultacie Niemcy popełnili szereg zbrodni na cywilnej, rolniczej ludności, w tym na polskich dzieciach i młodzieży. W strefie wysiedleń znalazło się ok. 110 000 Polaków, w tym ok. 30 000 dzieci (ok. 10 000 dzieci straciło życie bądź zaginęło).