Gospodarka obiegu zamkniętego rosnący trend czy ekościema?

Gospodarka obiegu zamkniętego (gospodarka cyrkularna) jest alternatywą dla gospodarki linearnej. Zgodnie z jej ideą nie marnujemy zasobów i surowców, ale lepiej je wykorzystujemy, między innymi nadając drugie życie produktom.

Czym jest gospodarka linearna?

Obecnie przeważająca na świecie forma gospodarki, w myśl której produkujemy > użytkujemy > wyrzucamy. Jest to układ liniowy, w efekcie czego powstają ogromne ilości odpadów a środowisko i zasoby naturalne są coraz bardziej eksploatowane. Okazuje się, że część surowców, które traktujemy jako odpad, można ponownie wykorzystać.

Czym jest gospodarka cyrkularna?

Model tej gospodarki zaczerpnięto z natury. W naturze nie gromadzi się odpadów. Wszystkie resztki, pozostałości są rozkładane i ponownie wykorzystywane. Przypomnieć się tutaj powinien obieg materii w przyrodzie z lekcji biologii.

Gospodarka cyrkularna już na etapie projektowania zakłada obieg surowców. Wartość produktów, materiałów i zasobów jest utrzymywana tak długo, jak to możliwe, a wytwarzanie odpadów ogranicza się do minimum, projektując tak, by pozostałości nie szkodziły środowisku. Zarządzanie w Obiegu Zamkniętym zmierza do stworzenia zrównoważonej, niskoemisyjnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarki. W myśl tej gospodarki produkujemy > użytkujemy > wykorzystujemy odpady w kolejnym cyklu produkcyjnym > produkujemy > użytkujemy > itd.

Za gospodarką Obiegu Zamkniętego przemawia mniejszy wkład i wykorzystanie zasobów naturalnych, a co się z tym wiąże: zmniejsza się zależność od importu, efektywniej wykorzystuje się posiadane surowce, i minimalizuje się zużycie energii i wody. Kolejny argument za to udział odnawialnych i nadających się do recyklingu zasobów i energii. Zastępuje się nieodnawialne - odnawialnymi. Zwiększa się udział materiałów nadających się do przetworzenia i tych pochodzących z recyklingu, które mogą zastępować surowce pierwotne, co przekłada się na zmniejszoną emisja w całym cyklu materiałowym poprzez wykorzystanie mniejszej ilości surowców i ich zrównoważone pozyskiwanie.

Wdrożenie gospodarki cyrkularnej wymaga ogromnego zaangażowania i współpracy wielu stron ustawodawcy, szkół - edukacji, organizacji pozarządowych, biznesu, ale także konsumentów. Niezbędne jest również podnoszenie świadomości na temat zmiany stylu życia i priorytetów w modelach konsumpcji.

Do czynników sprzyjających rozwojowi gospodarki cyrkularnej należy zaliczyć eko projektowanie, czyli projektowanie oparte o zrównoważone i minimalne wykorzystanie zasobów z myślą o dłuższej żywotności, umożliwiające modernizację produktów, ponowne użycie, odnowienie czy regenerację, oraz zastępowanie substancji niebezpiecznych w produktach i procesach, tworząc tym samym "czystsze" cykle materiałowe.

Naprawa, remonty i regeneracja również wspierają gospodarkę cyrkularną, nie można zapomnieć o recyklingu, czyli wykorzystaniu materiałów jako surowca wtórnego i down-cyklingu, czyli przekształcaniu odpadów i produktów w nowe materiały lub produkty, ale o gorszej jakości. Aby recykling był możliwy i był efektywny, należy unikać mieszania i zanieczyszczania materiałów.

Zachętą do wdrażania gospodarki obiegu zamkniętego mają być m.in. opłaty za emisję zanieczyszczeń, umiędzynarodowienie kosztów środowiskowych, rozszerzona odpowiedzialność producenta, o której ostatnio w Polsce sporo się mówi oraz mechanizmy finansowe wspierające podejście oparte na GOZ.

Ciekawą ideą, która wspiera gospodarkę cyrkularną jest też symbioza przemysłowa, czyli współpraca między przedsiębiorstwami gdzie odpad lub produkt uboczny jednego z nich staje się surowcem dla drugiego.

Źródło kluczowych cech i czynników: Raport, Circular economy in Europe Developing the knowledge base, European Environment Agency, No 2/2016.

Za sprawą regulacji prawnych nakładanych na państwa członkowskie przez Unię Europejską, idea ta staje się coraz powszechniejsza w Polsce. Przedsiębiorcy zauważają korzyści dla środowiska, biznesu i społeczeństwa wynikające z wdrożenia gospodarki cyrkularnej.

Dzięki nowym przepisom Unia Europejska ma się stać światowym liderem pod względem gospodarowania odpadami i recyklingu. Położono szczególny nacisk na zapobieganie powstawaniu odpadów i wprowadzono istotne cele w odniesieniu do marnotrawienia żywności i odpadów morskich, aby przyczynić się do osiągnięcia wyznaczonych przez ONZ celów zrównoważonego rozwoju w tych obszarach. Unia Europejska wyznaczyła państwom członkowskim konkretne cele w obszarze recyklingu. Jednym z założeń pakietu przyjętego w 2018 roku jest fakt iż - składowanie odpadów nie ma sensu w gospodarce o obiegu zamkniętym i może powodować zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza. Do 2035 r. ilość składowanych odpadów komunalnych musi zostać zredukowana do najwyżej 10% całkowitej ilości wytwarzanych odpadów komunalnych. - Aby można było osiągnąć ambitne cele postawione przez UE, które mają dostosować przepisy dotyczące odpadów do wymogów przyszłości, w ramach szerszej unijnej polityki niezbędne jest wdrożenie gospodarki o obiegu zamkniętym na wszystkich szczeblach gospodarki czy to krajowej, biznesowej czy domowej.

I tak o ile większość z nas na produkcję z myślą o dłuższej żywotności czy ponownym wykorzystaniu nie ma wpływu to już w momencie zakupienia i rozpoczęcia użytkowania produktu nasza rola staje się znacząca. To my decydujemy jak długo będziemy wykorzystywać dany produkt, szczególnie jeśli jest to urządzenie, to od nas zależy czy będziemy użytkować je we właściwy sposób, odpowiednio konserwować, dzięki czemu zachowa długą trwałość i będzie nam służyć przez wiele lat, a nie miesięcy. Zastosowanie tej zasady można znaleźć nie tylko w przypadku urządzeń takich jak pralka czy odkurzacz. Możemy dbać też o obuwie, odzież, naczynia, narzędzia, meble, i wiele innych produktów codziennego użytku, oraz pamiętać o środowisku robiąc zakupy.

A co jeśli coś się już nie nadaje do użytku? Odpowiedź zna każdy, wyrzucamy daną rzecz. Jeśli produkt nadaje się do odzysku lub recyklingu, warto zadbać o to by mógł być ponownie wykorzystany. Na przykład elektro-śmieci powinny trafić oddzielnie do ponownego przetworzenia. Cześć osób nie wie, że do pojemników na papier nie wrzucamy zatłuszczonych papierów np. po produktach typu masło, kartonów z pizzy, ciast, do pojemników na metal i tworzywa sztuczne nie wrzucamy nieopróżnionych butelek, kartonów, puszek, opakowań po olejach spożywczych, silnikowych, smarach, farbach, opakowań po lekach czy styropianu i gumy. Również szkło okularowe, żaroodporne i stołowe nie nadaje się do recyklingu, więc nie powinno trafiać do pojemników na szkło.

Jeżeli dobrze posegregujemy odpady, to da się je wykorzystać ponownie i dostaną drugie życie. Może wrócą do nas w innej formie. Na przykład z 35 plastikowych butelek może powstać 1 bluza z polaru, a z 6 kolejnych butelek kuweta malarska.

Co jednak zrobić z odpadami, których nie da się poddać odzyskowi, recyklingowi, kompostować, poddać fermentacji. Takie odpady mogą być albo przechowywane, albo przekazane do przekształcenia termicznego z odzyskiem energii.

Zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami, termiczne przekształcanie umożliwi produkcję energii z resztkowych odpadów trudnych lub nienadających się do recyklingu.

Hierarchia postępowania z odpadami wygląda następująco:
1. zapobieganie powstawaniu odpadów,
2. przygotowywanie do ponownego użycia,
3. recykling,
4. inne procesy odzysku (np. odzysk energetyczny),
5. unieszkodliwianie.

I tak spalarnie wpisują się w gospodarkę obiegu zamkniętego, jeśli wszystkie poprzednie możliwości przetworzenia odpadów zostały wykorzystane i zamiast trafić na składowisko, zostaną poddane termicznemu przekształcaniu, efektem czego będzie produkcja energii, która zostanie ponownie wykorzystana.

To czy trzeba będzie składować, odzyskiwać energetycznie, poddawać recyklingowi coraz większe ilości odpadów zależy od każdego z nas. Zanim kupisz i wyrzucisz produkt do śmietnika, pomyśl o środowisku.